martes, 20 de junio de 2023

Inspiración de Curros Enríquez

LIBRE CANTO 

Escoitade! De fondas queixas cheo
brota da terra un misterioso canto...
MANUEL CURROS ENRÍQUEZ, Alborada

Renovado na forma o canto,
xaora digo: que ar espido purifique!
Que polas portas tenras e polas carnais fiestras
e polos sutís poros do elevado entendemento
penetre xenerosa a saiba de progreso
—esa locomotora moderna tan fecunda—,
levando o inmobilismo lonxe... cara o inferno.
A forza da razón para este vate é santa.
Non ha eslombala un súpeto ventar
nin entangarañala o solimán do demo.
Eu teño a fe do empecadado
que aínda conta coa esperanza tola.

(Évos a poderosa voz do poeta príncipe galego.)

Estade atentos e cerrade o paso!
Botade as trancas! Obstruíde mesmo
insignificantes buratos. Nada é seguro.
Acaso non vos decatades da traizón?
Chega a podremia silenciosa con raposeiro
disimulo e avesas intencións. Con falsa credencial 
de espías e nocturnidade. Coa fría sombra
da espantosa morte que xa non temo.
Malnacidos traen toneladas de tristeza...
Queren botarvos fóra do que é voso,
quitarvos o pelexo a mordedelas frías,
caladamente asasinarvos...? Pois pechade!

(Évos a precavida voz do poeta príncipe galego.)

Non vos confiar inxenuamente
a adozadas palabras de místicos troleiros,
a entrampados consellos de rubideiras víboras,
a envelenados xestos de aloumiñeiros amos,
a lacerantes bicos de imperiosos caciques,
a ninguén pouco limpo de conciencia.
E previrvos de bruxas e de demos ou críticos,
de malos cregos e ata de emigrados nosos.
De todos cantos cegan a alborada.
Sabiamente, escoitade as compasivas voces
—á escravitude opostas e ao inhumano tormento—
e a música calada que no interior resoa.

(Évos a conselleira voz do poeta príncipe galego.)

Que dicir sen pudor do propio? Sinto e penso...
Sonche voluble —¡as doentes experiencias!—
e voume da tenrura ao anoxo doadamente.
Creo inxenuo e despois, desencantado,
rexeito as normas do revesgado sistema
que obriga desprezando o albedrío.
Logo dun canto de paxaro crebo a lira.
E contradígome: aspereza é agrado; e sorriso, desazo.
Busquei a liberdade. Tívena. Descoideina
e usurpáronma... Prisioneira de humanos ogros nun abismo,
admito que non podo rescatala. E quizais ti non ousas.
Pero xuntos tal vez... (Sigo a soñar?)

(Évos a candorosa voz do poeta príncipe galego.)

Agora, ao meu carón, o sapo canta! E coma o vello,
abróllame a nenez na boa vila de San Rosendo,
co rudo pai e a mártir nai que foi balsa de sosego.
Advirto aquel afouto andar inquedo
e os fermosos ollos que escondían o firmamento...
Eu, o republicano xornalista, na capital do reino,
excomungado; e prohibida a miña obra (canto teño!);
e a morte —violenta ou non— dos mellores compañeiros;
e, ai!, a bolboreta triste no berce baleiro...
Herculina cidade e Perla caribeña dentro
latexan. Os Aires do meu maior canto primeiro
e o Sainete rebordan este maxín rebuldeiro.

(Évos a resentida voz do poeta príncipe galego.)

Ao caer a noite,
nos lívidos cumes onde a lúa brilla,
percibo ese maio que tanto arelaba.
Un frescor florido corre polas veas...
Vieiro endereitado, cheo de homes libres,
sen envexa. Novos e vellos no mesmo
barco e sen cadeas. Á ambición de costas,
posto o novo rumbo a un claro horizonte,
cara a un abrente feliz de xustiza,
pechado a contendas. Que tolera credos
e non ten soidades que acá nos afunden.
Roibén amoroso e global aperta!

(Évos a solidaria voz do poeta príncipe galego.)

Agasallos e homenaxes
ben sei que non os merezo.
Mais no bico de cantor
o meu canto pequerrecho
–ren comparado coa Rosa
rompedora do silencio–
alén mar levei doente.
No mar da patria confeso:
este pecador, que é crente,
leva o seu pobo no peito,
mulleres e homes de ben.
E choro e sorrío a un tempo.

(Évos a decisiva voz do poeta príncipe galego.)

[2004, 25 xul.]
***
Sobre Manuel Curros Enríquez (Celanova, 1851-1908, La Habana)
Poeta y periodista gallego, una de las principales figuras literarias del Rexurdimento, siguiendo con su obra lírica los pasos de Rosalía de Castro y Eduardo Pondal. Su pensamiento liberal y anticlerical quedó plasmado en su labor de periodista, profesión en la que obtuvo un gran prestigio con sus artículos. Colaboró en el Imparcial de Madrid y otros diarios republicanos. En 1877 ganó un certamen poético en Orense con el poema narrativo A Virxe do Cristal (La Vírgen del Cristal), basado en una leyenda, lo que determinó su voluntad de ser poeta. Se estableció en Orense, trabajo en la Intervención de la Administración Económica, y en 1880 publicó Aires da miña terra (Aires de mi tierra), donde mostraba gran sensibilidad lírica y capacidad para crear imágenes de notable delicadeza desde la musicalidad de su versos. Ese mismo año el obispo de Orense lo denunció al escritor por «herejías y ataque a la religión», y publicó un edicto condenando el libro de Curros por contener proposiciones heréticas, blasfemas y escandalosas (en particular los poemas «A virxe do Cristal», «A Igrexa fría», «Mirando ó chau» y «Pelegrinos à Roma»). Por ello, fue juzgado y condenado, sufrió varios meses de prisión y finalmente fue absuelto ante la Audiencia de La Coruña, gracias al recurso del abogado Luciano Puga. Como agradecimiento, Curros le dedicó a la hija de ese abogado, María de la Concepción, el poema «Un adiós Mariquiña» (originalmente titulado «A Mariquiña Puga. Despedida»); inspirado en este poema, José Castro González «Chané» compuso una famosa balada. 

Como ti vas pra lonxe
i eu vou pra vello, 
un adiós, Mariquiña, 
mandarche quero.

Un adiós a Mariquiña – Canción de José Castro González «Chané»

El propio Curros se trasladó a La Habana en 1894. Allí dirigió la revista La Tierra Gallega e integró la redacción del Diario de la Marina. En 1888 publicó O divino sainete (El divino sainete), poema en tercetos dividido en ocho cantos en el que, parodiando la Divina comedia de Dante, satiriza la peregrinación española a Roma con ocasión del jubileo de León XIII y ataca la corrupción religiosa; también critica al gobierno y a los reaccionarios de la sociedad. A pesar de su anticlericalismo, vemos que en la obra de Curros subyace el espíritu de un creyente.

Obra poética:
A Virxe do Cristal (1877)
Aires da miña terra (1880). Online AQUÍ. Una traducción al castellano AQUÍ
O divino sainete (1888)

Curiosidad 
Amante del progreso, Curros aplaudió el avance del ferrocarril y escribió un poema a la llegada del tren a su tierra en 1881 («Na chegada a Ourense da primeira locomotora»). Por el contrario, dicen que el obispo se enfadó mucho.

Poesía y música
Algunos poemas de Curros fueron musicados, primeramente por compositores del siglo XIX como Montes, «Chané» o Baldomir. [v. Las melodías gallegas]
–––

ANTOLOGÍA POÉTICA DE MCE
A Rosalía [Rosalía de Castro]
¡Ai!* (¿Como foi?) –niño, hijo, muerte, dolor
Alborada –patria, canto de libertad
Cántiga* –emigración, amor, tragedia
Nouturnio* [Nocturno] –vida, adversidad, noche, soledad, vejez
Os teus ollos (Ten a serea o canto) [Tus ojos] –belleza
O maio [Mayo] –adversidad
Un adiós a Mariquiña emigración, vejez. Canción de José Castro «Chané» AQUÍ

*Poemas narrativos. «¡Ai!» es un doloroso canto por la muerte del hijo, siendo un niño pequeño; un poema muy sentido en el que reparó Juan Ramón Jiménez en su PlateroVolvoreta d'aliñas douradas...») y que fue musicado por José Baldomir. «Cántiga» es un poema de amor y emigración que acaba en tragedia; fue musicado por Juan Montes en forma de balada gallega con el título «Unha noite na eira do trigo» (Una noche en el campo del trigo), sustituyendo el compositor el primer verso del poema de Curros, «No xardín unha noite sentada» (En el jardín una noche sentada) y otros cuatros versos más, y también por José Castro «Chané», quien respetó el título original. [v. más detalles AQUÍ] «Nouturnio» es un triste e impresionante poema sobre los reveses de la vida, la pobreza, la soledad y la vejez.

Do mar pola orela
mireina pasar,
na frente unha estrela,
no bico un cantar.
A Rosalía

¿Como foi?...
(...)
Volvoreta de aliñas douradas
que te pousas no berce valeiro,
pois por el me perguntas,
xa sabes qué foi do meu neno.
Ai!
–Canción (¿Como foi?) de José Baldomir AQUÍ

No xardín unha noite sentada
ó refrexo do branco luar,
unha nena choraba sin trégolas
os desdéns dun ingrato galán.
Cántiga

Cántiga [música de José Castro «Chané»]

Escoitade! De fondas queixas cheo
brota d'a terra un misterioso canto
(...)
¡Ouh, Libertá sagrada,
alba de groria pr'o oprimido mundo​...!
Alborada

Da aldea lexana fumegan as tellas;
detrás dos petoutos vai póndose o sol;
retornan prós eidos coa noite as ovellas
tiscando nas beiras o céspede mol.
Nouturnio
–Canción propia AQUÍ
[1998, 22 oct.]

Ten a serena o canto
i a serpe o alento;
o lago ten a onda,
Dios ten o inferno.
Ti tes de abondo
co que tes escondido
neses teus ollos.
Os teus ollos

Os teus ollos – Canción de José Castro «Chané»

Aí vén o maio
de frores cuberto...
O maio
–Canción de Luis Emilio Batallán AQUÍ

No hay comentarios:

Publicar un comentario